فرێدریك مالم ــ سوێد

پێش سێ ساڵ، هێزە سەربازی و نیشتەجێیەكانی ئیسرائیل لە غەزە كشانەوە. دوای تێكچوونی پرۆسەی ئاشتی و راپەرینی فەلستینییەكان كە چوار ساڵی خایاند، ئیدی هیچ لایەنێك نەما گفتوگۆی لەگەڵدا بكرێت. نیشتەجێ جوولەكەكان، بە پارە یانیش بەزۆر لە غەزەوە گوازرانەوەو، ئیسرائیل سنوورەكەی داخست و كۆنترۆڵی دەریایی و هەوایی خستە دەستییەوە. بەڵام چۆڵكردنی غەزە بەو مانایە دەهات وەك دیفاكتۆ، بۆ جاری یەكەم فەلەستینییەكان، لەداوی فراژووبوونی هۆشیاری نەتەوەییانەوە، كۆنترۆلی تەواوی ناوچەكانی غەزەیان كەوتە ژێر دەستەوە.غەزە دەیتوانی ببێتە نموونەیەكی باشی فەلەستینییەكان. لەگەڵ ئەو رەوشە پەرێشان و تێكەڵاوی نەفرەت و ترسە لە بەرانبەر ئیسرائیلدا، فەلەستینییەكان دەرفەتی ئەوەیان هەبوو خۆیان لە تووندوتیژی و بەرهەڵستكاری سەربازی و كوشتار و تووندڕەوی، رزگار بكەن. پێشڤەچوونێكی پۆزەتیڤانە لە غەزە دەیتوانی رێگە خۆش بكات بۆ سەپاندنی پرۆسەیەكی نوێ لە كەرتی رۆژئاوا و دەبووە هۆی پووچەڵكردنەوەی ترسی بازە شەڕكەرەكانی ئیسرائیل لە بەرانبەر دامەزراندنی دەوڵەتێكی فەلەستینی.بەڵام ئەمە بەتەواوەتی بە پێچەوانەوە بوو. لە هەڵبژاردنەكانی فەلەستیندا، حەماس، سەركەوت و لەلایەن دنیاوە گۆشەگیر كرا. حەماس، لایەنە ركابەرەكەی، كە بزووتنەوەی فەتحە، وەدەرنا. رۆژانە ئیسرائیلیان موشەكباران دەكرد. كەوتنە پیادەكردنی یاسای ئیسلامی، سەرچاوە داراییەكان خرانە خزمەتی سەربازییەوە بەو مەبەستەی كە خۆیان بۆ شەڕ لەبەرانبەر ئیسرائیلدا ئامادە بكەن. زۆربەی جار وا نیشاندراوە كە فەلەستینییەكان گەلێكن خۆیان بە بەرپرسیار نازانن، نمونەش بۆ ئەوە، هاوكاری تووندوتۆڵیانە لەگەڵ ئێران و خۆبەستنەوەیان بەو وڵاتەوە كە وێنەی هەڕەشەكان بۆ سەر ئیسرائیل، تۆختر دەكاتەوە.رۆژی شەممەی رابردوو، ئیسرائیل یەكەم هەنگاوی ناو و دەیان بارەگای حەماسی بۆردومان كرد. چەند سەد كەسێك كوژران كە زۆربەیان سەر بە دەستگای ئەمنی سەر بە حەماسن. كوشتنەكان ترسناكن و وەكو هەمیشەش خەڵكی مەدەنی دەبنە قووربانی كاتێك هێرشدەكرێتە سەر ناوەندە سەربازییەكان، بەڵام ئەمە تەنیا سەرەتایەكە. ئیسرائیل بە شێوەیەك لە شێوەكان لە وشكانیشەوە هێرشدەكات، تا ژێرخانی حەماس تێكوپێكبدات. ئەگەر شەڕ بكەوێتە نێو كۆڵان و ماڵەكانەوە ئەوا مەترسی بەرزبوونەوەی كوژراوان زیاتر دەبێت.با لێرەدا، ناوچەیەكی دیكەی وەك غەزە بە نموونە بێنینەوە. لە دوای شەڕی كوێت لە ساڵی 1991، كوردەكان سوپای سەددامیان لە باكووری عێراق كردە دەرەوە و ناوچەیەكی ئۆتۆنۆمیان راگەیاند. یەكەمین جار بوو كوردەكانیش دوای دەیان ساڵ، كە هەزاران ساڵە لەو ناوچەیەدا دەژین، كوردستانی عێراقیان خستە ژێر كۆنترۆڵی خۆیانەوە كە زۆر لە غەزە كاول و وێرانتر بوو، ئەوە سەرەڕای ئەوەی كە نزیكەی 200 هەزار مرۆڤ كۆكوژ كرابوون و چەند ملیۆن مرۆڤێكی پەنابەریش لە وڵاتانی دەوروبەرەوە گەڕابوونەوە.كوردەكان هیچ داهاتێكیان نەبوو، چونكە نەتەوەیەكگرتووەكان ئابڵووقەیەكی بەربڵاوی خستبووە سەر عێراق و، سەددام حوسێنیش لەلای خۆیەوە ئابڵوقەیەكی دیكەی خستبووە سەر باكووری عێراق و سەرچاوەكانی وزە و كەرەستەی دیكە، وەستێندران. لایەنە كوردییەكان وەكو حەماس و فەتح، خۆیان لە نێو شەڕێكی ناوخۆیدا بینییەوە. شتە ناوكۆییەكانی نێوان غەزە و كوردستانی عێراق، زۆرن، بەڵام لەوێ جیاوازییەكی بەرچاو هەیە: هیچ كاتێك كوردەكان نەهاتن ئەو ئازادییەی خۆیان بەكاربێنن بۆ موشەكبارانكردنی ناوچە عەرەبییەكان، یانیش بكەونە پروپاگەندەكردن بۆ شەڕ لە دژی ناوچەكانی دیكەی عێراق. كێشە ناوخۆییەكان لە رێگەی ئاگربەست و دابەشكردنی دەسەڵات بە شێوەیەكی نە بەتەواوەتی دیموكراتی، چارەسەر كران. سەرەڕای كێشەیەكی یەكجار زۆر و ترسی شەڕ و دراوسێی دوژمن، سەركردایەتییەكی سیاسی لە پێشمەرگایەتییەوە و دانیشتوانێكی تا رادەیەكی زۆر نا پەروەردەكراو، كوردەكان شانیان لێ هەڵماڵی و بەرپرسیارێتیان خستە ئەستۆیی خۆیان و شتێكیان پێكەوەنا. شتێكی بەتەواوەتی رێكوپێك نا، نە بەتەواوەتیش دیموكراتی، بەڵام ناوچەیەكی سەقامگیر،كە هەڕەشە لە درواسێكانی خۆی ناكات و بە ‌دوای دانوساندنێكی بەبەرهەمەوەیە، بەڵام لە هەمووی زیاتر ئەوەیە كە ناوچەیەكە لە گەشەكردندایە.بەڵام ناسیۆنالیزمی فەلەستینی رێگەیەكی تەواو جیاوازی گرتووەتە بەر. ئامانجی سەرەكی ئەوان ئەوە بووە كە دان بە هەبوونی دەوڵەتێكی ئیسرائیلیدا نەنێن. بەتێپەڕبوونی كات، بزووتنەوەی فەتح و/ PLO بەرەوە میانڕەوی هەنگاوی ناوە و زیاتر بۆ گفتوگۆ كراوەتەوە، بەڵام ئەوان پشتیوانی ژمارەیەكی زۆر لە خەڵكی فەلەستینیان لەدەستداوە ئەویش بەهۆی گەندەڵی و خراپ بەكارهێنانی دەسەڵاتەوە. لە جێگەی ئەوە، حەماس خەتی لێنەبووردەیی فەلەستینییەكانی بەهێز كرد، شانبەشانی هێرشە بێپسانەوەكانی ئیسرائیل و سووكایەتی رۆژانەی ئیسرائیل بە خەڵكی لە كاتی پشكنینەكاندا و پروپاگاندەی میدیای عەرەبی بۆ شەهادەت و نەبوونی ئەلتەرناتیڤێكی دیموكراتی فەلەستینی، تا بێت لە پەرەسەندندایە. لە رێگەی ئەوەی كە رۆژانە سەركردایەتی حەماس بانگەشەی ئەوە دەكات كە ئەوان هەبوونی ئیسرائیل بە رەسمی ناناسن، تێگەیشتنێكی وا لای ئیسرائیلییەكان دروست بووە كە هیچ ئەلتەرناتیڤێكی دیكە، وەكو هەنگاوی یەكەم،‌ جگە لە بەكارهێنانی هێز نەماوە تا فەلەستینییەكانی غەزە بخنەوە قاوخەكەی خۆیانەوە. گەمارۆدانێكی ئاسنینی ناوچەكە لەلایەن ئیسرائیلەوە تا فەلەستینییەكان بكەونە دژوارییەوە و پاشان هەنگاوی دووەم بهاوێژن.هەر لە بناخەوە تەنها یەك رێگە هەیە بۆ كۆتایی هێنان بەم تووندوتیژییە. سەركردایەتییەكی فەلەستینی لە غەزە كە ئامانجی سەرەكی ئەوە بێت غەزە بنیاتبنێتەوە و ژیانێكی شایستە بۆ ئەو خەڵكەی لەوێ دەژین، دابین بكات، لە جیاتی ئەوەی هەوڵبدات كێشەی تازە لەگەڵ ئیسرائیل بنێتەوە. ئەمە دەبێتە شێوەیەك كە هەمانكات ئیسرائیل، رێگا بۆ فەلەستینییەكان بكاتەوە كە بێن و بچن، ئەوەی كە تا ئێستا ئیسرائیل بە هیچ شێوەیەك خۆی ماندوو نەكردووە، ئاسانكاریان بۆ بكات. ئەوەش لە رێگەی هەڵگرتنی خاڵی بشكنین بەڕووی كەرتی رۆژئاوادا، ئاسنكاری بكات بۆ هاتووچۆی كرێكارە فەلەستینییەكان، ئاسنكاری بكات بۆ بازرگانی و ناردنی كەلوپەلی پێویست، بەو شێوەیە ئیسرائیلیش دەتوانێ نیشانەیەك بداتە فەلستینییەكان كە دەكرێ ئەو دیوارە ئاسنینە كەمبكرێتەوە تا فەلەستینییەكانیش بتوانن بڕیاری خۆیان بۆ هەڵبژاردنی رێگایەكی دیكە بدەن. ئەو رۆژەی فەلەستینییەكان سەرۆكێكی وایان هەڵبژارد كە بیەوێت ئەو رێگەیە بگرێت، ئیسرائیلیش ناچار دەبێت رەوشەكە قبوڵ بكات و پرۆسەكە ئاسان بكات.
* ئەندامی پەرلەمانی سوێد لەسەر لیستی پارتی گەل و پاڵێوراوی پەرلەمانی ئەوروپا.
و.لە سوێدییەوە: كاوە ئەمین