دێرسم وارێ ماوۆ

كاوە ئەمین
رووداو - سوێد

رۆژی 24/1/2010 لە یەكێك لە هۆڵە گەورەكانی ABF لە ستۆكهۆڵم، كۆنفرانسی دێرسم بە بەشداری ژمارەیەكی زۆر لە كورد و چەندین كەسایەتی و پەرلەمانتاری سوێدی بەڕێوەچوو. كۆمیتەی سوێدی ناوەندی كوردۆساید وۆچ – چاك، ئەو كۆنفرانسەی سازدا. كە چەند لێكۆلینەوەیەكی تێدا پێشكێشكران، نوێنەری چەند پارتێكی سوێدیش لە وتارەكانیاندا پشتیوانی خۆیان بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد دەربڕی.
سەرەتا كۆنفراسەكە بە گۆرانی (دێرسم وەڵاتێ ماوۆ، وڵاتێ شەرڤانانۆ) لەلایەن هونەرمەند جوان حاجۆ دەستی پێكرد.
(داڤیت گانت) پرۆفیسۆر لە زانكۆی سۆدرتێلییە، لە لێكۆڵینەوەكەیدا باسی لە راپەڕینی دێرسم بەسەرۆكایەتی سەید رەزا و كۆمەڵكوژی دێرسم (1937 – 1938) كرد و، رەخنەی لە دەوڵەتی توركیا گرت كە نایەوێ دان بەو كۆمەڵكوژیە دابنێ. گانت گوتی "دەوڵەتی توركیا بەشێوەیەكی سیستەماتیك و بەرنامەدار كۆمەڵكوژی دێرسمی ئەنجام دا، كە نزیكەی 20هەزار سەربازی تورك بەشداریان لەو كۆمەڵكوژیەدا كردووە ئەوەش ژمارەیەكی یەكجار زۆرە بە لەبەرچاو گرتنی ژمارەی دانیشتوانی ئەوكاتەی دێرسم كە نزیكەی هەشتا هەزار كەس بووە". داڤیت گانت پێیوایە نزیكەی 20 هەزار كەس لە دێرسم بە كۆمەڵ كوژراون. هەروەها سەرنجی راكێشایە سەر ئەوەی كە بەپێی ئەو بەڵگانەی دەوڵەتی توركیا بڵاویكردوونەتەوە، لەكاتی تێكشكانی راپەڕینەكەدا تەنها 1300 پارچە چەك دەستیان بەسەردا گیراوە، ئەمەش ئەوە دەگەیێنێت كە زۆربەی قووربانییەكان خەڵكی سیڤیل بوون و بەشی هەرە زۆریان ژن و منداڵ و مێردمنداڵی كورد بوون.
شایەتێكی زیندوو كە بەشداری لە كۆنفرانسەكەدا كرد وتی:"لەگەڵ رێزم بۆ پرۆفیسۆر داڤیت گانت، بەڵام ژمارەی قوربانییەكان زۆر لەو ژمارەیە زیاترە كە ئەو گوتی ".
لە كۆنفرانسەكەدا، ناوەندی چاك داوای لە پەرلەمانی سوێد كرد كە كۆمەڵكوژی دێرسم وەكو "جینۆساید" بناسن، هەروەها داوایكرد كە پارتی كۆماری توركیا CHP كە پارتێكی نەژادپەرستی توركە و خۆی بە سۆسیال دیموكرات دادەنێ و ئەندامی سۆسیالیست ئینتەرناسیۆنالە، دەربكرێت، چونكە لەو كاتەدا كە پارتی داد و گەشەپێدان لە ساڵی رابردوو "پرۆژەی كرانەوەی دیموكراتی" لە پەرلەمانی توركیادا خستەڕوو، CHP بەئاشكرا داوایكرد بۆ چاوترساندنی كورد و تێكشكانی بزووتنەوەی ئازادیخوازی كورد، ئەوەی لە دێرسم كراوە، دووپات بكرێتەوە.
هەروەها ئەندامی پەرلەمانی توركیا، شەرافەدین خالس كە نوێنەری شاری دێرسمەو ئەندامی پارتی ئاشتی و دیموكراسی BDPیە، بەشداری لە كۆنفرانسەكەدا كرد و پشتیوانی خۆی بۆ دەركردنی CHP لەو رێكخراوەدا دەربڕی و، لە قسەكانیدا كۆمەڵكوژی دێرسمی بە كۆمەڵكوژی ئەرمەنی و جوولەكەكان شوبهاند.
شەرافەدین خالس لە هەڤپەیڤینێكدا لەگەڵ (رووداو) گوتی " كە ئەوان بۆ یەكەمجار لەجیاتی (تونجەلی) ناوی دێرسمیان لە پەرلەمان بۆ شارەكەیان بەكارهێنایەوە " داوامانكرد كە ناوە ئەسڵییەكەی كە دێرسمە بۆ بگێڕنەوە"، هەروەها سەبارەت بە كۆمەڵكوژیەكەش گوتی " وەك پەرلەمانتارێكی شاری دێرسم داوامكرد كە گۆڕی سەید رەزا و هاوڕێكانی ئاشكرا بكرێن. بەڵام ئەوان لە وەڵامدا وتیان نازانن گۆڕەكانیان لە كوێن. منیش پێم وتن ئێوە بە دادگاكانی خۆتان ئەوانتان لەسێدارە داوە، دەكرێ بڵێن نازانن گۆڕەكانیان لە كوێن. بەداخەوە هیچ وەڵامێكیان نەداینەوە".‌ هەروەها گوتی " دوای ئەوەش دیسان ئەو پرسەمان بردەوە ناو پەرلەمان و پێمان وتن كە ئێوە تاوانێكی گەورەتان لە دێرسم ئەنجامداوە، كۆمەڵكوژیتان كردووە، داوامانكرد كە هەموو ئەرشیفەكانی ئەو سەردەمە بكەنەوە و لێكۆڵینەوە لەو مەسەلەیەدا بكرێت و كۆمیسۆنێكی بێلایەن بچێتە دێرسم و لێكۆڵینەوە بكات". شەرافەدین گوتیشی داوامانكرد كە ژمارەی كوژراوەكان دیاری بكرێت، چەند كەس لەوانە ژن و منداڵ بوون. ژمارەی ئەو كەسانەی كە راگوێزران بۆ توركیا چەند بوون، بەتایبەتی ژنان و كچانی ئێمە. ئێمە چاوەڕێی وەڵامی ئەوانین، بەڵام تائێستا هیچ وەڵامێكیان نەداوینەتەوە. بەڵام بەدڵنیاییەوە ئێمە دەستبەرداری ئەو پرسانە نابین تاوەكو هەموو شتێكمان بۆ روون نەبێتەوە".
سەیدخان ئەنتەر، سەرۆكی لقی باكووری ناوەندی كوردۆساید- چاك دەربارەی ئامانجی كۆنفرانسەكە بە (رووداو)ی راگەیاند " كەم یان زۆر كۆمەڵكوژی ئەنفال باسكراوەو دنیا لێی ئاگادارە، بەڵام كۆمەڵكوژی دێرسم بەشاراوەیی ماوەتەوە. ئامانجمان ئەوەبوو كە كۆمەڵكوژی دێرسم بەشێوەیەكی ئەكادیمی هەم بە خەڵكی خۆمان و هەمیش بە گەلانی دنیا بناسێنین. لەكۆنفراسەكەدا نوێنەری پارتە سوێدییەكان هەم وەكو شەخس و هەمیش بەناوی پارتەكانیانەوە پشتیوانی خۆیان لە هەڵدانەوەی لاپەڕەكانی كۆمەڵكوژی دێرسم دەربڕی. سەرۆكی شارەوانی سۆدرتێلێیە كە سۆسیالدیموكراتە، بەئاشكرا لە وتارەكەی خۆیدا كۆمەڵكوژی دێرسمی وەكو جینۆساید ناساند".
دەربارەی بەشداری پارتە كوردییەكان لە كۆنفرانسەكەدا سەیدخان ئەنتەر وتی:"ئێمە خۆمان بە هۆشیارییەوە تەنها بانگی دەزگا مەدەنییەكانی سەر بە پارتە كوردییەكانمان كردووە، نەك وەك حیزب، زۆربەیان بەشداریان كردووە."
شانۆكاری كورد كەمال گۆرگۆ، شانۆگەرییەكی كورتی لەسەر كۆمەڵكوژی دێرسم پێشكێشكرد و قسەكانی سەید رەزای بەبیرهێنایەوە كە لەكاتی لە سێدارەدانی دا گوتی: ئێوە سەید رەزایەك دەكوژن، بەڵام بە هەزاران سەید رەزای كورد هەن. دوای ئەوە سەید رەزا بەدەستی خۆی پەتی سێدارەكە دەخاتە گەردنی و بە جەلادەكان دەڵێت:"ئێمە وەكو شەهیدانی كەربەلاین، ئەمەی ئێوە دەیكەن ناهەقییە".
عەلی گولتەكین، كە لەكاتی كۆمەڵكوژی دێرسم مێرد منداڵ بووەو بەچاوی خۆی كۆمەڵكوژیەكەی بینیوە‌، وەكو شاهیدێكی زیندوو، لە كۆنفرانسەكەدا بەگێڕانەوەی بەسەرهات و بیرەوەریەكانی بەشداربووانی هەژاند.
گابار چیا، كە یەكێكە لە بەرپرسانی ناوەندی كوردۆساید بە (رووداو)ی راگەیاند "لە داهاتوودا، لە سەر ئەو كۆمەڵكوژیانەی كە دەوڵەتی سوریا و ئێران دژی گەلی كورد ئەنجامیان داوە، كۆنفرانسی لەم شێوەیە دەبەستین و ئێستا لە هەوڵی ئەوەدان كە ناوەندێكی ئەرشیڤكردنی هەموو ئەو دێكۆمێنت و بەڵگە و وێنانەی كە شایەتی لەسەر هەموو ئەو كۆمەڵكوژیانەی كە دژی كورد كراون، بكەینەوەو شكات لە هەموو ئەو كۆمپانیا رۆژئاواییانە‌ بكەین كە چەك و مادەی چەكی كیمیاییان فرۆشتووەتە داگیركەرانی كوردستان و ئەوانیش لە قڕكردنی نەتەوەی كورددا بەكاریان هێناوە".