عەباسی كەمەندی: خێزانەكەم زۆر بە زەحمەت رازی بوون گۆرانی بڵێم

و: سیما چۆمانی
ئەم گفتوگۆیە هونەرییە پەیامنێری فارسنیوز لەگەڵ هونەرمەندی ناودار و دەنگخۆشی كورد عەباسی كەمەندی سازیكردووە و رووبەر دەقەكەی كردووە بە كوردی.

* چۆن كاری هونەریت دەست پێكرد؟

كەمەندی: لە ساڵی (1970)، تەمەنم 18 ساڵ بوو كە رادیۆی سنە، بڵاویكردەوە پێشبڕكێیەكی هونەری لە نێوان چیرۆكنووس و نووسەراندا سازكرد، ئەو كاتە چەند چیرۆكێكم نووسیبوو و توانیم بەشداری بكەم و لەناو بەشداربووانیشدا پلەی یەكەمم بە دەستهێنا.

* چیرۆكەكە بە ناوی چی بوو، ناوەڕۆكەكەی باسی لە چی دەكرد؟

كەمەندی: چەند كورتە چیرۆكێكی سەرنجڕاكێش بوو بە ناوی شەوبۆ و حەمە شوان.

* لە رادیۆی سنە بڵاوكرایەوە؟

كەمەندی: بەڵێ، پێشوازییەكی گەرمی لێكرا، چونكە لە لایەنی ئەدەبی و ناوەڕۆك و راكێشانی سەرنجی خوێنەردا، پلەی یەكەمی بە دەستهێنا و بە جۆرێك پێشوازی لێكرا كە لە ساڵی (1970) لە رادیۆی سنە بڵاوكرایەوە. بۆ یەكەمین جار ئاغای فەرشاد بەڕێوەبەری رادیۆی سنە و خاتوو خەلقی پێشكەشیان كرد. ئیتر هەر دوای ئەم كارەم بوو كە كارەكانی دیكەشم پێشوازییان لێكرا و هەر لەو كاتەوەش كارم لە رادیۆش دەستپێكرد.

* چۆن دەستت بە وتنی گۆرانی كرد؟

كەمەندی: دەنگخۆشی لە ناو خانەوادەكەم بۆ ماوەییە، بەڵام چونكە خێزانەكەم لە دیدی ئایینی و نەریتەوە لە گۆرانیان دەڕوانی، بۆیە دژی ئەوە بوون كە من گۆرانی بڵێم و بە كارێكی عەیبەیان دەزانی و بڕوایان وابوو كە گۆرانی گوتن نابێت لە ناو بنەماڵەكەمان بچێتە دەرەوە و بە پێچەوانەوە بە لۆتی و چاوەش لە قەڵەمیان دەدا، بەڵام خۆشبەختانە مامۆستای نەمر سەید عەلی ئەزغەری كوردستانی، چونكە خۆی لە بنەماڵەیەكی مەزهەبی و ئایینی بوو، ئەم كۆسپەی لادا و هونەرەكەی بە كۆمەڵگەی كوری ناساند. ئەو كاتە چەندین گۆارنیبێژی كورد لە رادیۆی سنە چالاكیان هەبوو، بەڵام لەبەر ئەوەی بە دیدێكی تر سەیری گۆرانی دەكرا، زۆربەیان لە كاتی بڵاوبوونەوەی گۆرانی نازناویان بەكاردەهێنا و ئامادە نەبوون ناوی راستەقینەی خۆیان لە رادیۆ بڵاوبكەنەوە. بە هەر حاڵ خێزانەكەم زۆر بە زەحمەت رازی بوون كە گۆرانی بڵێم و دوو ساڵ بەسەر كاركردنم لە رادیۆ تێپەڕی بوو، كە لەگەڵ خوالێخۆشبوو حەسەنی كامگار (باوكی كامگارەكان) كاری هونەریم دەستپێكرد.

* گوایا یەكەمین كاری هونەریت گۆرانی هەورامان بووە؟

كەمەندی: نەخێر، پێشووتریش سێ بەرهەمم هەبوو كە لە رادیۆ تۆماركرابوون.

* ئەی ناوی ئەو بەرهەمانەت چی بوون؟

عەباسی كەمەندی: گۆرانییە ناسراوە فۆلكلۆرییەكان، وەكو: سەبری گوڵ فرۆش و گوڵی بانە و چەند گۆرانییەكی دیكەم كە بیرم نایەنەوە. بەڵام گۆرانی هەورامان یەكەمین كاری من بوو كە بەشێوەیەكی فەرمی لەگەڵ گروپی كامكاران بڵاوكرایەوە و لەلایەن خەڵكەوە پێشوازییەكی گەرمی لێكرا.

* زۆرترین چالاكیت لە رادیۆی سنە لە چ بوارێكدا بوو؟

كەمەندی: زیاتر لێكۆڵینەوەكانم سەبارەت بە فۆلكلۆری كوردستان و چیرۆكنووسین بوو كە لە ناو خەڵكی ناوچەكانی كوردستاندا هەیە، هەوڵمداوە ئەم كلتوورە دەوڵەمەند و دێرینەی نیشتمانەكەم كۆ بكەمەوە و رزگاری بكەم، بە شانازییەوە لە مێژوودا تۆماری بكەم. فۆلكلۆری كوردستان بریتییە لە ئەدەبیاتی رینوسزانییەوە بگرە تا دەگاتە پەند و مەتەڵ و چیرۆك و بەیتەكان و .. كە من دوای چەندین ساڵ هەوڵدانم كۆمكردووەتەوە و لە بەشی كلتووری تاران دەپارێزرێن. هەروەها هەوڵمداوە بیۆگرافیای كوردە ناسراوەكانی شاری كرماشان و كوردستان كۆ بكەمەوە كە پەنجا - سەد ساڵ بەر لە ئێستا لەم نیشتمانەدا ژیاون، لەوانە: ژیاننامەی سەنجەرخان و سەید عەتا و پاڵەوان حوسێنی گوڵزاری كرماشانی و... هتد.

* هەوڵێكی زۆرت بۆ كۆكردنەوەی دیوانی شاعیرانی كۆنی كورد داوە، كە سینە سینە پێمان گەیشتووە، لەمبارەیەوە چی دەڵێیت؟

كەمەندی: بەڵێ، ئەوانە شاعیری گەورە و مەزنی كورد بوون كە شیعرەكانیان سینە بە سینە لە ناو خەڵكدا دەخولایەوە، بەڵام دیوانێكی شیعری تایبەتیان نەبوو. منیش بۆ ئەوەی ئەم شیعرانە لەناو نەچن وەكو ئەركی سەرشانی خۆم، لە چوارچێوەی دیوانێكدا بەناوی خودی شاعیرەكانەوە بڵاومكردوونەتەوە.

* بەشێكی زۆری هەوڵەكانت لە كام بواردا چڕكردووەتەوە؟ بۆ كۆكردنەوەی دیوانی شاعیران یان چیرۆكنووسین و نووسینی فیلمنامە یان ئاوازدانان و شاعیری و گۆرانی گوتن، واتا لە كام بواردا خۆت سەركەوتووتر دەبینی؟

كەمەندی: زۆربەی هەوڵەكانم لە بوارەكانی چیرۆكنووسین و فیلمنامە و ئەدەبیاتدا چڕكردووەتەوە و چەندین شیعریشم بە زمانی كوردی و فارسی نووسیوە كە زۆربەیان بڵاوبوونەتەوە و چەندین وێنەشم كێشاوە. بەڵام زیاتر لە بواری گۆرانی گوتندا ناسرام و كورد من وەكو گۆرانیبێژ و ئاوازدانەر دەناسن تا چیرۆكنووس و نووسەری فیلمنامە.

* دەكرێت ناوی چەند بەرهەمێكت بزانین؟

كەمەندی: دوو رۆمانم هەیە بە ناوەكانی: "لە هەر مارێكەوە" و "كۆڵانەكانی سنە" فیلمنامەیەك بە ناوی "پشكێنەری یەكەم" كە سێ بەشە و یەكێكی دیكەش كە هێشتا بڵاونەبووەتەوە.

* بگەڕێینەوە بۆ چالاكییە هونەرییەكانت، كە بە پێی وتەی بەڕێزت زیاتر بەوە ناسراویت لەگەڵ گروپی كامكاران چەندین كاری ناوازەت پێشكەشكردووە كە لە مێژووی كاری هونەری كوردیدا بە نەمری دەمێننەوە، پرسیارەكە لێرەدایە بۆچی لەگەڵ كامكاران بەردەوام نەبوویت؟

كەمەندی: هەندێكجار لە كاری هونەریدا جۆرە كاردانەوە دێتە پێشەوە، ئێمەش دووچاری ئەم حاڵەتە بووین و كێ تاوانبارە و بۆچی، با ئەوە بمێنێت، بەڵام بە ئەركی خۆمی دەزانم كە سوپاسی گروپی كامكاران بكەم، چونكە ئەگەر بەرهەمی ناوازەم هەبووە بە هۆی دەست و پەنجە مۆسیقییەكانی ئەوانەوە بووە. لە لایەكی تریشەوە تافی گەنجێتی ئێمە و ئەو ئازیزانە تێپەڕیوە و تەنانەت هەندێكجار دڵم بۆیان تەنگ دەبێت و بیریان دەكەم.

* لە گۆرانی "كێژی كورد" باس لە دۆخی ژیانی لادێ نشینان دەكەی و كارێكی داهێنەرانەیە، حەسرەتی بۆنی نانی تەندوور و دۆشینی مەڕ و ئاوی كانیاوەكان و زەردەپەڕە ئێوارە دڵڕفێنەكان دەخەیتە بەرچاو، ئاخ بۆ ئەم رۆژانە هەڵدەكێشیت و لە قووڵایی ناختەوە باس لە ژیانی رابردوو و ئێستا دەكەیت، سەرەڕای ئەوەش كە شیعر و ئاوازەكەشی هی خۆتە، كاتێك خۆت گوێت لەم گۆرانییە دەبێت دووچاری چ حاڵەتێك دەبیت؟

كەمەندی: لە ناخی مرۆڤەكانی نەوەی رابردوودا هەستێك هەیە كە رەنگە لە نەوەی نوێدا بوونی نەبێت ئەوەش هەستی رەسەنایەتییە، بە مانایەكی تر ئەو كاتەی ئێمە گەنج بووین، هێشتا مۆدێرنێتە باڵی بەسەر ژیانی دابونەریتەكانی ئێمەدا نەكێشابوو، ئەوانەی كە باستكردن كە تێكەڵ بە دابە رەسەنەكان بوون، ئاسوودەیی رۆحی پێدەبەخشین، بەڵام ژیانی شارستانی شتێكی ترە، رۆحی مرۆڤ لە ناو كەشی نوێدا ئاسوودە نابێت، ئەم شەپۆلی گۆڕانە لەگشت وڵاتاندا دەبیندرێت. ئەگەر سەرنجێكی قووڵ لە شیعرەكە بدەن و كورد بن، دەبینن كە ئەم گۆرانییە بۆ ئەو كەسانەی كە هەست بە ژیانی لادێ دەكەن بەچێژترە، كە رەنگە بۆ نەوەی نوێ ئەو چێژەی نەبێت. هاوڕێیەكم لە دەرەوەی وڵات تەلەفۆنی بۆ كردم و پێی گوتم هەموو جارێك كە گوێم لەو گۆرانییە دەبێت فرمێسكەكانم دێنە خوارەوە.

* وەكو شارەزایەكی مۆسیقی، چ جیاوازییەك لە نێوان مۆسیقای رۆژهەڵات و رۆژئاوادا دەبینی؟

كەمەندی: بەشێوەیەكی گشتی مۆسیقا كار دەكاتە سەر دڵ و دەروونی مرۆڤ، لە لایەكی دیكەشەوە رۆح دەلاوێنێتەوە، دەتوانێت رووخێنەر بێت و لە هەمانكاتیشدا رەوشتی ناشیرینیش بڵاو بكاتەوە، ئێستا رووبەڕووی ئەم دۆخە بووینەتەوە كە لە دنیای رۆژئاوادا زۆربەی جار جەستەی ئافرەت بەكاردەهێنن كە بە بڕوای من ئێمە دابونەریتی خۆمان هەیە و پێیەوە پابەندین، بەڵام لە مۆسیقای كوردیدا هەڵپەڕكێ هەیە كە زۆر سەرنجڕاكێشە و جووڵەی زۆری تێدایە. ئێستا مۆسیقای لای خۆمان وەكو ئەوە دەبینم كە نەخۆش كەوتووە، بەشێك لە هونەرمەندان بە جۆرێك لە بیركراون كە كەس لێیان ناپرسێتەوە و هەندێكی دیكەشیان هەموو شتێكیانە بۆ دابینكراوە، نازانن لەگەڵ كام كەناڵی بیانی گفتوگۆ ساز بكەن و چی بڵێن و بەردەوام وا بووە كە هونەرمەندانی راستەقینە لە سەردەمی خۆیاندا فەرامۆشكراون و ستەمیان لێكراوە. خۆم هونەرمەندێكی دڵشكاو و عاشق بوومە و براوەیی و دۆڕاوی خۆم لە كۆتایی هێڵەكەدا دەبینمەوە، بەڵام خەفەت بۆ ئەوە دەخۆم كە هەندێك بڕیاری هەڵەی هونەری و كلتووری دەدرێت. بهێڵە راشكاوانەتر قسە بكەم، ئەمڕۆ شەڕ شەڕی هونەرە و ئێمە لە گۆڕەپانی شەڕەكەداین كە دەبێت ئەمە بە جوانی هەست پێ بكەین.

* ئایا بەرهەمی تازەت هەیە؟

كەمەندی: بەڵێ چەندین كارم لەبەر دەستە، بەڵام بەداخەوە نازانم چۆن پێشكەشیان بكەم، ئەگەر تەمەن درێژبێت دەمەوێ بڵاویان بكەمەوە كە گشت شیعر و ئاوازەكانی هی خۆمە.

* جگە لە وێنەكێشان باسی گشت هونەرەكانت كرد، وێنەكانت لە كوێ پێشكەشكردووە؟

كەمەندی: وێنەكانم بۆ خۆم كێشاون و زۆربەی جار وێنەی سروشتی كوردستان دەكێشم، بەداخەوە ئەم وێنانە چەندین ساڵە لە گۆشەیەكی ماڵەكەمدا تۆزیان لەسەر نیشتووە. هەرچەندە دەزانم دوای مەرگم زۆر بە نرخ دەبن، بەڵام ئێستا كڕیارێكیان نییە. ئێستا خانەنشین كراوم و لە گۆشەیەكی شارەكەمدا "سنە" تەمەن بەڕێ دەكەم.

سەرچاوە : ماڵپەڕی "تاریخ فرهنگ و هنر كردستان