وڵات

04 maj 2011

ئێران و توركیابە هۆكاری پشتەوەی دابەشبوونەوەی هەرێمی كوردستان دادەنرێن

سڤیل: هەولێر

"ناوچەی زەرد وەك ناوچەیەكی كۆڵۆنیای توركیا و ناوچەی سەوزیش وەك كۆڵۆنیایەكی ئێرانی وایە"

خۆپیشاندانەكانی هەرێمی كوردستان، جارێكی تر هەرێمی كوردستانییان دابەش كردەوە، وەك چاودێران ئاماژەی پێ دەدەن، ئەو دابەشبوونە رەگێكی مێژوویی هەیە، مامۆستایەكی زانكۆش پێیوایە، هەرێمی كوردستان دابەش بووە بەسەر نفوزی توركیا و ئێراندا.

هەموو لایەك كۆكن لەسەر ئەوەی كە قەیرانێكی سیاسی بەرۆكی هەرێمی كوردستانی گرتووە، بەڵام لایەنە سیاسییەكان هەندێك جار باس لەوە دەكەن، كە دەستێكی دەرەكی لەپشتەوەی ئەو رووداوانەوە هەیە، بەمەش یەكتر تۆمەتبار دەكەن بە هەبوونی پەیوەندی دەرەكی، بۆ دروستكردنی قەیران لەهەرێمی كوردستاندا، چاودێران پێیانوایە وڵاتانی ناوچەكە بەتایبەت توركیا و ئێران، كە بە سەفەوی و عوسمانی سەردەم دادەنرێت، هۆكارن بۆ تۆختركردنەوەی ئەو دابەشبوونەی لە دوای (31)ی ئابی ساڵی (1996) دروستبووە.

جەعفەر ئیمینكی ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان، لەگەڵ ئەوەی دان بە كاریگەری دەوڵەتی ئێراندا دەنێت لەناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەڵام پێیوانیە كە ئێران و توركیا لەپشتەوەی خۆپیشاندانەكانی هەرێمی كوردستان و ئەو دابەشبوونەوە بن، كە ئێستا لەهەرێمی كوردستاندا دروست بووە، دەڵێت "خۆپیشاندان لەتاران و لەئەنقەرەش هەیە، لەپێناوی چاكسازیدا، ئەوەی ئێران لەپێناو ئازادی و چاكسازییە، ئەوەی لە ئەنقەرەشە لەپێناو چاكسازیدایە، خۆپیشاندان لەسوریا لەپێناو ئازادی و چاكسازیدایە، بەڵام لەكوردستان لەپێناو چاكسازیدایە"، ئەو ئەندامەی مەكتەبی سیاسی پارتی، سیستەمی حوكمڕانیش دەكاتە خاڵێك بۆ جیاوازی لەچۆنێتی خۆپیشاندانەكان، بەبڕوای ئەو لەهەرێمی كوردستان، خۆپیشاندان لەپێناو ئازادیدا نییە، ئەمەش بە جیاوازی نێوان خۆپیشاندانەكانی هەرێم و ئەو وڵاتانەی تری ناوچەكە دادەنرێ. ئیمینكی دەڵێت "راستە ئێمراتۆریای عوسمانی و سەفەوی كاریگەرییان هەیە لەسەر زاكیرەی كورد، بەڵام ئەو دوو ئیمپراتۆریایە بەشێكن لەمێژوو و لەئێستاشدا بوونیان نیە".

ماڵپەڕی ناشناڵ پەبڵیك ڕەیدیۆی ئەمریكی لەڕاپۆرتێكدا، باس لەكێبڕكێ‌ بازرگانییەكانی ئێران و توركیا دەكات، لەعێراق و كوردستان لەسەروبەندی كشانەوەی ئەمریكییەكاندا.

سەبارەت بە رۆڵی بازرگانی لەسەر پەیوەندییەكانی توركیا و كوردستان، ئەریك داڤیس پسپۆڕی بواری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەزانكۆی رۆتجەرزی ئەمریكی وتویەتی "ژوری بازرگانی و پیشەسازی توركیا لۆبی حكومەتی كردووە، كە ڕێگا نەدات سوپا هەركات ویستیان هێرش بكەنە سەر پەكەكە، چونكە ئەمە كار لە ڕەوتی وەبەرهێنانی (توركی) لەكوردستان دەكات".

دەربارەی كێبڕكێكانی ئێران و توركیاش، داڤیس گوتویەتی "وەك ئەوەیە بگەڕێینەوە سەدەی شانزە و سەردەمی عوسمانی و سەفەوییەكان و كێبڕكێی تورك و ئێرانییەكان لەسەر عێراق".

نوسەر و رۆژنامەنووس كاوە ئەمین، كە ساڵانێكە لە وڵاتی سوێد ژیان بەسەر دەبات، پێیوایە توركیا كە ئێستا پارتی داد و گەشە بەڕێوەی دەبات، میراتگری عوسمانییەكانە، ئەو پێیوایە ئێستا توركیا نەك تەنها لە رێگەی سیاسییەوە، بەڵكو لە رووی فەرهەنگیشەوە رۆڵی خۆی زیاد كردووە لەناوچەكەدا، كە ئێرانیش بە هەمان قەبارەوە رۆڵی خۆیان زیاد كردووە، هاوكات پێشیوایە كە لەیەكنەگرتنەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، ئەو دوو دەوڵەتە كاریگەرییان هەیە بەسەر رووداوەكانی هەرێمی كوردستانەوە، دەڵێت "ناكرێت ئێمە هەر رەخنە لەو وڵاتانە بگرین، ئەوان سیاسەت دەكەن و نایشارنەوە، ئەوە كورد خۆیەتی كە وای كردووە درز بكەوێتە نێو خۆیەوە، حكومەتی هەرێم پاش بیست ساڵ، هێشتا نەیتوانییوە دوو كارگەی هیچ نەبێت مەسینە دروستكردنیش دامەزرێنێت، كە مۆركی كوردییان پێوە بێت، ئێمە زۆرجار شانازی دەكەین بەوەی كە سەرەتا كشتوكاڵ لەكوردستانەوە سەری هەڵداوە و مێژوونوسانی جیهانی و ئەركیۆلۆگەكانیش سەلماندوویانە، كەچی ئێستا چاوەڕیی ئەوەین شووتی و تەماتەمان نەك لە توركیا و ئێرانەوە بگرە لە ئوردون و سووریاوە بۆ بێت".

كاوە ئەمین پێیوایە ئێران و توركیا كاریگەرییان هەیە لەسەر رووداوەكان، دەڵێت "بەوشێوەیەش سیاسەت بكرێت لە باشووری كوردستان ناتوانین لەسەر پێی خۆمان بووەستین و ناشبێت تەنها گلەیی لەداگیركەران بكەین، ئێمە خۆمان ئاوزەنگی ئەسپی خۆمان داوەتە دەست ئەوان، هەركاتێك ئاوزەنگەكەمان لەدەست وەرگرتنەوە، ئەوا دەتوانین كەڵك لە سەرمایەدارانی ئەوانیش وەربگرین بۆ قازانج و بەرژەوەندی خۆمان و هەڵبەت حكومەتێكی كوردی لەو جۆرەی كە من دەیڵێم رێگانادات هیچ دەوڵەت و لایەنێك دەستبخاتە كارەكانییەوە و بۆ بەرژەوەندی خۆیان بەكاری بهێنن".

دكتۆر كامەران مەنتك مامۆستا لەكۆلێژی زانستە رامیارییەكانی زانكۆی سەلاحەدین، ئاماژە بەوە دەدات، كە ئێستا هەردوو ئیمراتۆریای سەفەوی و عوسمانی بە ستایلی سەردەمییانە بوونییان هەیە، بۆیە بە بڕوای ئەو، دابەشبوونی هەرێمی كوردستانیش دەگێڕێتەوە بۆ كاریگەری هەردوو ئیمپراتۆریاكە، دەڵێت "ململانێی نێوان هەر دوو ئیمپراتۆریاكە وای كرد، كە هێڵێك لەناو هەرێمی كوردستان دروست ببێت، ئەو هێڵەش لە 31ی ئابی ساڵی 1996 راكێشرا، چونكە ئەگەر سەیر بكەیت، ناوچەی زەرد كەوتە ژێر كاریگەری توركیا و ناوچەی سەوزیش كەوتە ژێر كاریگەری ئێران، لەو خۆپیشاندانانەشەوە سەیر بكەین، دیسانەوە هێڵەكە لەسنوورەكانی ساڵی 1996ەوە دروست بۆتەوە، ئێستا نفوزی توركیا لەناوچەی زەرد یەكجار زۆرە، بەشێوەیەك وەك ناوچەیەكی كۆڵۆنیای توركیا وایە، ناوچەی سەوزیش وەك كۆڵۆنیایەكی ئێرانی وایە، بۆیە ئێستا كوردستان بەشێوەیەكی فیعلی دابەش بووە، بۆیە دەكرێت ئەو وێنە مێژوویەی پێبدرێت".

مەنتك، ئاماژە بەوەش دەدات، كە لە ساڵی 1992 توركیا نفوزی خۆی زیاد كردووە، گوتیشی "لە دوای 31ی ئابی ساڵی 1996یش نفوزی توركیا چەسپا، چونكە توركیا و عێراق و ئەمریكا، ئەوان بە رێككەوتنێكی سێ لایەنە، یارمەتی پارتیاندا بۆ گرتنەوەی هەولێر، بەڵام لەساڵانی نەوەدەكانەوە، توركیا هەوڵ دەدات ئەو ناوچەیە بكاتە ناوچەیەكی بازرگانی بۆخۆی و ئێستاش بە زەقی دیارە، ئەگەر بەپێی یاسای وەبەرهێنان بێت، هەر زەوییەك كۆمپانیایەك وەبەرهێنانی تێدا بكات، دەبێتە موڵكی خۆی، ئەگەر هەركۆمپانیایەك یەك كیلۆ مەتری هەبێت، ئێستا 60 كیلۆ مەتر لەخاكی هەرێمی كوردستان، موڵكی كۆمپانیاكانی توركیایە، كەواتە توركیا بنكەیەكی فراوانی لەهەرێمی كوردستاندا هەیە".

ä ä ä

Comments: Skicka en kommentar